نامه جامعه (44)
طبقه بندي هاي فرزند
اشاره:
زنان به عنوان نیمی از پیکرة جامعة انسانی پا به پای مردان، در شکل گیری جامعة خود نقش تعیین کننده داشته و دارند. با توجه به نگاه متفاوت همة جوامع به موقعیت و جایگاه زن در ادوار گوناگون تاریخ (گذشته و حال)، بر آن شدیم تا موقعیت و حضور زنان مسلمان در عصر نبوی(ص) و در عرصه های گوناگون فرهنگی، سیاسی و... را مورد بررسی دوباره قرار داده و نشان دهیم که زنان در عصر رسول خدا(ص) با توجه به تعالیم قرآنی و تربیت نبوی از هر فرصتی برای حضور و تأثیر خودشان با حفظ عفاف در جامعة اسلامی استفاده می کردند و این امر، نه تنها از سوی شارع مقدس مورد منع واقع نمی شد؛ بلکه با برخوردهای کاملاً انسانی و منطقی پیامبر اسلام(ص) راه را برای فعالیت هر چه بیشتر آنان هموار می ساخت.
با ظهور اسلام در شبه جزیرة حجاز، ارزش های جدیدی بر جامعة انسانی حاکم شد و تغییراتی بنیادی در فرهنگ، اخلاق، آداب، سنن و... پدید آمد. اسلام به انسانیت، معنا و اعتبار دیگری بخشید و نقش واقعی او را در جامعه روشن کرد.
دین نوپای اسلام فراز و نشیب های بسیاری را پشت سرنهاد تا بتواند ارزش های اسلامی ـ انسانی خود را محکم و استوار نماید و در قلوب مردم جای گیرد. زنان نیز در عرصة دفاع از ارزش های اسلامی همانند مردان فعالانه شرکت داشتند و حضور آنان در صحنه های دینی و اجتماعی، حضوری همراه با جسارت، شهامت، استقلال رأی و شجاعت در انتخاب بود که پیش از آن سابقه نداشت. پشت کردن به ارزش های جاهلی قبیله، عشیره و... فصل هایی نورانی در زندگی اعراب بود که به برکت مکتب نوپای اسلام گشوده شد و زنان از بلوغ فکری برخوردار شدند و ارزش والایی پیدا کردند.
حق انتخاب، حقی هیجان انگیز و زیباست، اما زمانی که انتخاب میان دو جبهة حق و باطل باشد، استفاده از انتخاب حق، اهمیت بسیاری می یابد. حق انتخاب برای مردانی که در عصر جاهلیت زندگی می کردند، حقی با ارزش بود؛ اما برای زنانی که حق انتخاب در زندگی نداشتند، ارزشی والاتر و بالاتر داشت؛ زیرا عرب جاهلی زن را برزخی میان انسان و حیوان می دانست. ارزش زن به میزان ارزش غنیمتی بود که در جنگ ها به دست می آمد. در جامعه ای با چنین پیشینه، برخاستن، از حق سخن گفتن و پیرو جریان نوین جامعه شدن برای زن، یک انتخاب شجاعانه بود و این نگرش جدید، شخصیت و اندیشة زنان صدر اسلام را چندین درجه بالاتر برد
اشاره
در این نوشتار سعی بر آن است، جایگاه قدرت و مدیریت زن در خانواده از منظر قرآن و روایات مورد بررسی قرار گرفته و مباحثی درباره قوامیت و نظریه هایی پیرامون توزیع قدرت از منظر روا ن شناختی، زیست شناختی و جامعه شناسی ارائه شده است.
خانواده واحدی اجتماعی است که بر اساس ازدواج پدید می آید؛ متشکل از گروهی از اشخاص که روابطشان با یکدیگر بر پایه خویشاوندی و هم خونی استوار است؛ گروهی دارای روابط جنسی چنان پایا و مشخص که به تولید مثل و پرورش فرزندان منتهی می شود.[1]
خانواده در قانون مدنی و دیگر قوانین ایران تعریف نشده است؛ از این رو با توجه به مقدرات مختلف برای آن، معنای عام و خاص ذکر کرده اند که معنای عام آن عبارت است از گروهی مرکب از شخص و خویشان نسبی و همسر او، که از یکدیگر ارث می برند و بعضی، خویشان سببی را در محدوده آن دانسته اند و معنای خاص آن نیز عبارت است از زن و شوهر و فرزندان تحت سرپرست آن ها که به طور معمول با یکدیگر زندگی می کنند و تحت ریاست شوهر و پدر هستند و ضابطه تشکیل خانواده، همان ریاست یک شخص بر اعضای آن است.[2]
(یا أیهَا النّاسُ اتّقُوا رَبّکمُ الّذی خَلَقَکمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَه وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثّ مِنْهُما رِجالاً کثیرًا وَ نِساءً...)[1]؛ «ای مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید؛ همان کسی که همه شما را از یک انسان آفرید و همسر او را نیز از جنس او خلق کرد و از آن دو، مردان و زنان فراوانی (در روی زمین) منتشر ساخت».
به طوری که از کتاب لغت استفاده می شود، نفس شیء، عین آن است؛ مانند: «جائنی فلان نفسه و عینه»؛ اگر چه مصداق استعمال این دو کلمه مختلف است، اما هر دو در یک معنا به کار برده می شوند. مراد از نفس انسان، چیزی است که انسان به واسطه آن، انسان است و مجموع جسم و روح انسان را شامل می گردد. از ظاهر عبارت چنین استفاده می شود که مقصود از: «نَفْسٍ واحِدَه» آدم و از «زَوْجَها» همسر اوست و اینان پدر و مادر نسل انسان کنونی می باشند و ما از آنان هستیم. طبق آنچه از ظاهر قرآن مجید استفاده می شود، انسان های کنونی همه از نسل آن پدر و مادر هستند و به آنان منتهی می شوند؛ چنانکه قرآن کریم در این باره می فرماید: (یا بَنی آدَمَ لا یفْتِنَنّکمُ الشّیطانُ کما أخْرَجَ أبَوَیکمْ مِنَ الْجَنّه)[2]؛ «ای فرزندان آدم! شیطان شما را فریب ندهد، همان گونه که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون کرد».
بنابراین، آیه در مقام این است که بفهماند شما در اصل و حقیقت انسانیت، یکی هستید و فرقی بین زن و مرد و کوچک و بزرگ و توانا و ناتوان شما نیست و نباید به یکدیگر اجحاف نمایید و افراد زیادی که در زمین پراکنده و منتشرند، اصل و حقیقت آنان یکی است و از جهت ماهیت فرقی ندارند
(یا أیهَا النّاسُ اتّقُوا رَبّکمُ الّذی خَلَقَکمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَه وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثّ مِنْهُما رِجالاً کثیرًا وَ نِساءً...)[1]؛ «ای مردم! از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید؛ همان کسی که همه شما را از یک انسان آفرید و همسر او را نیز از جنس او خلق کرد و از آن دو، مردان و زنان فراوانی (در روی زمین) منتشر ساخت».
به طوری که از کتاب لغت استفاده می شود، نفس شیء، عین آن است؛ مانند: «جائنی فلان نفسه و عینه»؛ اگر چه مصداق استعمال این دو کلمه مختلف است، اما هر دو در یک معنا به کار برده می شوند. مراد از نفس انسان، چیزی است که انسان به واسطه آن، انسان است و مجموع جسم و روح انسان را شامل می گردد. از ظاهر عبارت چنین استفاده می شود که مقصود از: «نَفْسٍ واحِدَه» آدم و از «زَوْجَها» همسر اوست و اینان پدر و مادر نسل انسان کنونی می باشند و ما از آنان هستیم. طبق آنچه از ظاهر قرآن مجید استفاده می شود، انسان های کنونی همه از نسل آن پدر و مادر هستند و به آنان منتهی می شوند؛ چنانکه قرآن کریم در این باره می فرماید: (یا بَنی آدَمَ لا یفْتِنَنّکمُ الشّیطانُ کما أخْرَجَ أبَوَیکمْ مِنَ الْجَنّه)[2]؛ «ای فرزندان آدم! شیطان شما را فریب ندهد، همان گونه که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون کرد».
بنابراین، آیه در مقام این است که بفهماند شما در اصل و حقیقت انسانیت، یکی هستید و فرقی بین زن و مرد و کوچک و بزرگ و توانا و ناتوان شما نیست و نباید به یکدیگر اجحاف نمایید و افراد زیادی که در زمین پراکنده و منتشرند، اصل و حقیقت آنان یکی است و از جهت ماهیت فرقی ندارند
اشاره
پیروزی انقلاب اسلامی و حضور دین در عرصه های مختلف جامعه، موجب پیدایش عطش روزافزونی برای کسب معارف اسلامی گردید. درک و فهم عمیق این معارف که خواست عمومی می باشد، در جوانان به خصوص اقشار فرهنگی جامعه شدیدتر بود. از این رو جامعه الزهرا(س) به منظور معرفی و اشاعه فرهنگ و معارف اسلام ناب محمدی(ص) و با استفاده از روش های تعلیم و تربیت اسلامی و با حکمی از سوی امام(ره) تأسیس شد تا زنانی اندیشمند، اسلام شناس، صاحب نظر، وارسته و الگو برای دیگر زنان در داخل و خارج کشور تربیت نماید.
زین پس نامه جامعه در نظر دارد، ضمن معرفی بخش ها و معاونت های مختلف این مؤسسه، (ازجمله معاونت های هماهنگی، آموزش، پژوهش، امور بین الملل، فرهنگی، تبلیغی، تربیتی و...) شما را با روند آموزشی ـ پژوهشی و نیز آخرین دستاوردهای آن آشنا سازد. در شماره پیش رو به مناسبت هفته پژوهش، ابتدا خوانندگان محترم را با معاونت پژوهش آشنا می سازیم.
معاونت پژوهش
پژوهش در جامعه الزهرا(س) با هدف توسعه و تعمیق پژوهش های دینی و پرورش استعدادها در رشته های تخصصی معارف اسلامی از سال 1380 بنیان گذاری شد و از سال 1384 با استقلال از معاونت آموزشی در سه عرصه آموزش پژوهشگر، اجرای طرح های پژوهشی و تدوین متون فعالیت می کند
در شماره های گذشته ضمن بررسی علل مؤثر در بروز رفتارهای خشونت آمیز در مردان، به آثار خشونت که عمدتاً منجر به طلاق و فروپاشی خانواده و عدم تربیت صحیح فرزندان می شود اشاره شد. همچنین بیان گردید که دین مبین اسلام در اصلاح روابط اجتماعی خصوصاً رابطه بین مردان و زنان در خانواده و حسن معاشرت با زنان توصیه های فراوانی دارد. در این شماره توجه خوانندگان را به ادامه بحث و ارائه راهکارهای مقابله با خشونت علیه زنان جلب می نماییم.
قسمت سوم
راهکارهای مقابله با خشونت علیه زنان
بالا بردن ایمان و تقویت اعتقادات مذهبی افراد
از جمله کارکردهای مهم دین و اعتقادات مذهبی در بعد فردی و بعد اجتماعی، امیدبخشی به زندگی انسان است. انسان مذهبی و دارای عقاید دینی، در سایه خوش بینی، روشن دلی، امیدواری به نتیجه خوب و آرامش خاطر دست می یابد.
ایمان از آن جهت که تلقی انسان را نسبت به جهان شکل می دهد و آفرینش را هدفدار معرفی می کند، دید انسان را نسبت به نظام کل هستی و قوانین حاکم بر آن خوش بین می سازد. ایمان مذهبی به انسان اعتقاد و اطمینان می بخشد، دلهره و نگرانی نسبت به رفتار جهان در برابر انسان را از بین می برد و به او آرامش خاطر می دهد: (ألا بِذِکرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ)1؛ «همانا دل ها با یاد خدا آرام می گیرند».
از سویی در درون انسانِ با ایمان و دارای اعتقادات مذهبی، نیروی مقاومتی به وجود می آید که تلخی ها را شیرین می کند؛ زیرا او می داند هر چیزی در جهان حساب معینی دارد و اگر واکنش او در برابر تلخی ها به نحو مطلوب باشد، به طور حتم از سوی خداوند متعال جبران خواهد شد. از سوی دیگر اعتقادات مذهبی باعث رهبری غرایز سرکش می شود. انسان با ایمان خود را در برابر خداوند مسئول می داند و خواسته های درونی خود را تعدیل می کند. از سوی دیگر دینداری سبب پرورش فضایل اخلاقی می شود
قسمت اول
مشارکت و حضور زنان در عرصه فعالیت های اقتصادی اعم از تولیدی و یا خدماتی، عمری به قدمت زندگی اجتماعی انسان دارد. زنان به عنوان نیمی از جامعه نقش مؤثری در ایجاد تمدن های بشری داشته اند؛ هر چند در برهه هایی از تاریخ نقش آن ها در کنار مردان کمرنگ، نامرئی و یا در قالب کارهای خانگی بوده است، اما همواره اشتغال زنان همراه با مردان در مزارع و در خانه امری عادی تلقی می شد. یکی از مهم ترین و پذیرفته ترین نقش های زن نیز، نقشی است که در خانواده ایفا می کند. خانواده یکی از ارکان مهم جامعه انسانی است و زنان به عنوان همسر و مادر عضو کلیدی آن به شمار می روند.
امروز در فرهنگ غرب، نقش مادری و همسری زن در خانواده تحت الشعاع دیگر ارزش ها قرار گرفته است و در برخی موارد یکی از موانع و مشکلات زنان در برابر اشتغال محسوب می شود، اما در فرهنگ اسلامی با توجه به جایگاه زن در جامعه اسلامی و نگاه و جهان بینی خاص اسلام به انسان، این سؤال مطرح می شود که آیا اسلام اشتغال و فعالیت اقتصادی را برای زنان جایز می داند؟ در صورت جواز، آیا این امر در برابر انجام وظایف مادری و تربیت نسل آینده و مدیریت خانه ارجحیت دارد و ما می توانیم الگوی اشتغال زنان در غرب را بپذیریم؟
در پاسخ به سؤالات مطرح شده باید گفت؛ اسلام اصول مشخصی را برای شخصیت زن ترسیم نموده است که بررسی حقوق زنان در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی باید بر پایه این اصول باشد.
تساوی زن و مرد در اسلام
قسمت اول
مشارکت و حضور زنان در عرصه فعالیت های اقتصادی اعم از تولیدی و یا خدماتی، عمری به قدمت زندگی اجتماعی انسان دارد. زنان به عنوان نیمی از جامعه نقش مؤثری در ایجاد تمدن های بشری داشته اند؛ هر چند در برهه هایی از تاریخ نقش آن ها در کنار مردان کمرنگ، نامرئی و یا در قالب کارهای خانگی بوده است، اما همواره اشتغال زنان همراه با مردان در مزارع و در خانه امری عادی تلقی می شد. یکی از مهم ترین و پذیرفته ترین نقش های زن نیز، نقشی است که در خانواده ایفا می کند. خانواده یکی از ارکان مهم جامعه انسانی است و زنان به عنوان همسر و مادر عضو کلیدی آن به شمار می روند.
امروز در فرهنگ غرب، نقش مادری و همسری زن در خانواده تحت الشعاع دیگر ارزش ها قرار گرفته است و در برخی موارد یکی از موانع و مشکلات زنان در برابر اشتغال محسوب می شود، اما در فرهنگ اسلامی با توجه به جایگاه زن در جامعه اسلامی و نگاه و جهان بینی خاص اسلام به انسان، این سؤال مطرح می شود که آیا اسلام اشتغال و فعالیت اقتصادی را برای زنان جایز می داند؟ در صورت جواز، آیا این امر در برابر انجام وظایف مادری و تربیت نسل آینده و مدیریت خانه ارجحیت دارد و ما می توانیم الگوی اشتغال زنان در غرب را بپذیریم؟
در پاسخ به سؤالات مطرح شده باید گفت؛ اسلام اصول مشخصی را برای شخصیت زن ترسیم نموده است که بررسی حقوق زنان در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی باید بر پایه این اصول باشد.
تساوی زن و مرد در اسلام
اشاره
مخزن العرفان یکی از تفاسیر ارزشمند قرآن کریم است که در قرن 14 هجری به دست بانو امین اصفهانی به نگارش درآمده است. در راستای آشنایی با این کتاب، در شماره گذشته به شرح حال مؤلف، شرایط فرهنگی ـ سیاسی زمان ایشان و معرفی اجمالی این تفسیر پرداختیم و در ادامه، به "جستارهای ادبی" که یکی از ویژگی های این تفسیر می باشد، اشاره نمودیم. اینک در ادامه مطالب گذشته، سایر ویژگی های مخزن العرفان را بیان می کنیم.
قسمت دوم
مباحث کلامی و فلسفی
مفسر گرانقدر در لابه لای تفسیر به موضوعات کلامی مانند جبر و تفویض، عصمت انبیا، رؤیت خدا و... توجه داشته است؛ به عنوان نمونه ذیل آیه 26 سوره بقره بحثی درباره جبر و تفویض دارد که در آن با توجه به دلایل نقلی و عقلی، ابتدا به رد نظرات معتزله و اشاعره در این باره می پردازد و سپس نظر امامیه را اثبات می کند.[1]
اشاره
مادر پاکدامن و پرهیزکار امام علی بن الحسین، زین العابدین(ع)، شاهزاده ای از دربار ایران و دختر یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی بود که در جنگ میان عجم و عرب به اسارت و سپس به ازدواج امام حسین(ع) درآمد. این بانوی بزرگوار در رویایی صادقه اسلام آورده و همچون نرجس خاتون مادر امام مهدی(عج) توسط حضرت صدیقه کبری(س) برای فرزند عزیزش امام حسین(ع) خواستگاری شده بود، پس از سختی های بسیاری که متحمل شد؛ به مدینه آمد و بنابر روایات، نام های متعددی برای ایشان بیان کرده اند؛ اما آنچه میان آن ها و بزرگان شیعه معروف می باشد شهربانوست.[1]
نام های دیگری همچون: شهربانویه[2]، شاه زنان[3]، جهان شاه[4]، شهرناز[5]، جهان نانویه[6]، خوله، برّه[7]، سلافه[8]، غزاله[9]، سلامه[10]، حدار[11]، مریم و فاطمه[12] نیز برای این بانوی بزرگوار ذکر شده است. درباره نسب شهربانو، مادر امام سجاد(ع) نیز در منابع متقدم تاریخی و روایی گزارش های متفاوتی آمده است که منشأ این اختلاف نیز سخن مسعودی است.
وی می نویسد: "یزدگرد در 35 سالگی به قتل رسید و دو پسر به نام های بهرام و فیروز و سه دختر به نام های آدرگ، شاهین و مردآوند از او به جای ماندند".[13]
بیشتر...
در دفاع از ولایت امروزه که دنیا ماشینی شده و بی هویتی و از خود بیگانگی، نسل جوان را به شدت تهدید می کند؛ گسترش فرهنگ فاطمی و الگو گرفتن از ابعاد مختلف زندگی حضرت زهرا(س) به خصوص شیوه تبلیغی ایشان، ضروری به نظر می رسد. در میان ابعاد مختلف زندگی حضرت زهرا(س)، سیره تبلیغی آن حضرت از اهمیت ویژه ای برخودار است. با الگو قرار دادن این سیره تبلیغی می توان موفقیت زیادی در جهت ترویج دین اسلام به دست آورد. مقدمه درباره حضرت زهرا(س) کتاب های فراوان و مقالات متعددی ارائه شده است، اما این تلاش ها کافی نیست و ضرورت دارد که تمامی ابعاد زندگی حضرت را مورد مطالعه قرار دهیم. یکی از مواردی که بررسی آن بسیار ضروری می باشد، بحث روش تبلیغ آن حضرت در دفاع از ولایت است. باید دید روش تبلیغ حضرت زهرا(س)، چگونه بوده است که همه ائمه: فرزندان خود را به حفظ خطبه فدکیه سفارش می کردند؟! چیستی تبلیغ تبلیغ، به معنای رسانیدن عقاید دینی یا غیر آن ها با وسایل ممکنه و کشاندن افراد به راهی است که تبلیغ کننده قصد دارد.[1] به طورکلی تبلیغ، عبارت است از رساندن پیام به گیرنده از طریق برقراری ارتباط, به منظور ایجاد تغییر و دگرگونی در بینش, رفتار و کردار او. در تمدن امروز نیز به مجموعه ای از شگردها و شیوه های تأثیرگذار روانی و انفعالی گفته می شود. تبلیغات یا پروگاندا (propaganda) از ریشه لاتین و به معنای ترویج امیال, ایجاد نظر خوب یا بد نسبت به شخص, سازمان, مذهب, عقیده و یا چیز دیگر, از طریق تحت تأثیر قراردادن افکار و عقاید مردم می باشد.
نظام اسلامى، توسعه و ترویج حجاب؛بایدها و نبایدها(قسمت دوم)
نوشته شده توسط معصومه ظهیریانقلاب اسلامی ایران، انقلاب ارزش‌هاست و برای صیانت از ارزش‌ها نیز باید از همه ابزارها استفاده کرد. در این میان ابزارهای فرهنگی نقش مهم و تأثیرگذاری دارند. غرب برای مبارزه با انقلاب اسلامی به شیوه‌های مختلفی روی آورده که نفوذ فرهنگی یکی از این شیوه‌ها بود. غرب همواره کوشیده است با استفاده از ابزارهای فرهنگی همچون سینما، تلویزیون، مطبوعات و ... با ارزش‌های اسلامی به مبارزه بپردازد. بد حجابی و فساد از مظاهر فرهنگی ضد اخلاقی غرب در جامعه اسلامی است که با توجه به خطرات آن در جامعه اسلامی پژوهش زیادی را می‌طلبد. بی‌هویتی زنان و نسخ ارزش‌ها از جمله پیامدهای شوم این مظهر فرهنگی ضد اخلاقی است. از این‌رو شایسته است که دولت اسلامی راهکارهای مناسب را برای مقابله و مبارزه با این پیامدهای شوم دنبال کند.
عملکرده
الف. سیاست‌های سلبی و دفاعى
نقش مادران در سعادت جامعه از دیدگاه امام خمینی(ره) ،قسمت اول
نوشته شده توسط فاطمه سعیدیشکوفایی استعدادها و توانایی‌های انسان و هدایت آن‌ها در مسیر صحیح، رشد و تعالی او را به ارمغان می‌آورد؛ هم‌چنان که عدم بهره‌برداری صحیح از امکانات و استعدادها، سبب سقوط آدمی در پرتگاه‌های انحراف از حقیقت و فلسفه وجودی خویش و جهان می‌شود.
در جهان امروز اگر چه انسان از نظر صنعت و تکنولوژی به پیشرفت‌های چشم‌گیری دست یافته، اما از نظر اخلاقی نه تنها به پیشرفتی نایل نیامده، بلکه از ارزش‌های راستین تهی گشته و در نابسامانی‌ها دست و پا می‌زند، چنانکه این عصر را، عصر بحران تربیت نامیده‌اند. از این‌رو بایستی بیش از پیش به مسأله تربیت و نقش کاربردی آن پرداخته شود؛ چرا که در فرایند تربیت، تفکرات و خط مشی‌ها شکل گرفته و متربی با پرورش و تربیت صحیح، در آینده با فعالیت‌های خویش جامعه را به سوی سعادت یا انحطاط سوق می‌دهد. از دیدگاه حضرت امام خمینی(ره) تربیت، نعمتی است خاص انسان‌ها که با توجه به اثرات آن، در تمام مراحل زندگی و به خصوص دوران حساس کودکى، بسیار لازم و پراهمیت می‌باشد. ایشان بخش اعظم این مسؤولیت را متوجه مادران، به عنوان الگویی سرشار از عاطفه برای کودکان، دانسته و آن را وظیفه‌ای انسانی و الهی برای بانوان می‌دانستند؛ هم‌چنان که همواره می‌کوشیدند تا با احیای مقام واقعی مادران و نقش آنان در مسأله تربیت، حضور مؤثر و نامحسوس بانوان در امور اجتماع و رابطه مستقیم آن با سعادت اجتماع را به همگان یادآوری کنند
