اسلام و جامعهشناسي خانواده
نوشته شده توسط بستان، حسين
جامعه شناسي خانواده، يكي از پركارترين حوزه‌ها در علوم اجتماعي است كه حجم وسيعي از پژوهش‌ها در سطح جهاني را به خود اختصاص مي‌دهد. نويسنده در اين اثر، ديدگاه‌هاي نظري و يافته‌هاي تجربي جامعه‌شناختي درباره نظام خانواده را با ديدگاه اسلام و اهل بيت عليهم السلام به صورت عالمانه و مستند مقايسه كرده است. كتاب حاضر، شامل مجموعه‌اي گسترده از مباحث جامعهشناسي خانواده است كه از دو منظر علمي و ديني بررسي شده و به اين ترتيب، مقايسه‌اي بين ديدگاه‌هاي جامعهشناسان در اين حوزه و ديدگاه اسلاميِ برگرفته از آيات قرآن و احاديث پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و امامان شيعه عليهم السلام در اختيار خوانندگان قرار مي‌گيرد. به اين منظور، مسائلي چون ازدواج و الگوهاي خانواده، كاركردهاي خانواده و عوامل تغيير اين كاركردها در دوران معاصر، نابرابري و خشونت جنسي در خانواده، عوامل استحكام خانواده و طلاق و پيامدهاي آن، از مباحث اصلي اين كتاب است.
اين اثر، منبع درسي دانشجويان مقطع كارشناسي ارشد در رشته‌هاي جامعهشناسي و مطالعات زنان تهيه و در پنج فصل تنظيم شده است. روش نگارش كتاب بدين‌گونه است كه ابتدا ديدگاه جامعه شناسانه درباره هر موضوع طرح و در ادامه با مراجعه به منابع ديني، ديدگاه كلي و كلان اسلامي درباره آن موضوع بيان مي‌شود. بدين ترتيب، فصل اول به تعريف، اهداف و سن ازدواج، فاصله سني همسران، قواعد همسرگزيني، همساني همسر، فرآيند همسرگزيني تا ازدواج و الگوهاي خانواده اختصاص دارد. در اين فصل سه محور اصلي ازدواج، همسرگزيني و مروري بر الگوهاي خانواده بررسي شده‌اند. الگوهاي خانواده عبارتند از: خانواده هسته‌اي يا گسترده، خانواده پدرسالار يا مادرسالار، خانواده پدرمكان يا مادرمكان، خانواده تك‌همسر يا چندهمسر، خانواده تك‌سرپرست و خانواده ناتني. همچنين الگوهاي جايگزين خانواده عبارتند از: هم‌خانگي، كمون اشتراكي و همجنس گرايي. فصل دوم به تنظيم رفتار جنسي، توليد مثل، حمايت و مراقبت، جامعه‌پذيري، عاطفه و همراهي، تأمين پايگاه اجتماعي، مشروعيت، كنترل اجتماعي، كاركردهاي اقتصادي و تداوم نابرابري جنسي پرداخته است. در اين فصل مهم‌ترين كاركردهاي اجتماعي خانواده با تأكيد بر ديدگاه‌هاي جامعه شناسان كاركردگرا و همچنين مكاتب انتقادي و ديدگاه اسلام در مورد هر يك از كاركردهاي يادشده، بررسي شده است
.
تفاوت هاي جنسي طبيعي، جامعه‌پذيري نقش‌هاي جنسيتي، تقسيم كار خانگي، توزيع قدرت در خانواده و ديدگاه اسلام، از عناوين اصلي فصل سوم است. در اين فصل پس از مروري بر ديدگاه متخصصان و اسلام، درباره تفاوتهاي جنسي طبيعي و تأييد برخي تفاوت ها، به تعدادي از مهم‌ترين ابعاد نابرابري جنسي در خانواده اشاره شده است. پايان‌دهنده مباحث اين فصل، بحث خشونت جنسي در خانواده است كه از زاويه نابرابري جنسي و با استفاده از تبيين‌هاي علّي خُردنگر و كلان نگر و تبيين‌هاي تفسيري به تحليل آن پرداخته شده است. تقدس پيوند زناشويي، انتخاب آگاهانه، ازدواج اختياري، انتظارات معقول، زيبايي و آراستگي، ارضاي جنسي، محدوديت در روابط جنسي، رشديافتگي و بلوغ زوجين، آموزش نقش‌هاي زناشويي و پدر و مادري، عشق و محبت متقابل زوجين، همسان‌همسري، تك‌همسري، دارايي و ثروت، تقسيم كار و تفكيك نقش ها، تولد فرزند، حمايت از خانواده، محدوديت طلاق، محدوديت روابط اجتماعي زنان و مردان، نظارت و كنترل، اخلاق و ايمان، عناوين مباحث فصل چهارم است. فصل چهارم بررسي مجموعه‌اي از مهم‌ترين زمينه ها و عوامل متعددي كه در ثبات و استحكام يا تزلزل خانواده دخالت دارند، بررسي مي‌كند. فصل پنجم به تعريف طلاق، توصيفي از پديده طلاق، جايگاه حقوقي طلاق، عوامل رشد ميزان طلاق، الگوهاي حضانت، پيامدهاي طلاق براي همسران، ازدواج مجدد و پيامدهاي طلاق براي فرزندان مي‌پردازد. از متون ديني اسلام مي‌توان چارچوب جامعي استخراج كرد كه براي پيشگيري از وقوع طلاق و كاهش عوارض آن، مؤثرترين راهكارها را در اختيار مي‌گذارد. به نظر مي‌رسد اين چارچوب اسلامي بيش از هر چيز بر محور اخلاق استوار است و در مرحله بعد، ضمانت‌هاي حقوقي و حمايت‌هاي اجتماعي براي كاهش عوارض طلاق در اين چارچوب در نظر گرفته شده است.
اطلاعات تکميلي
- نام کتاب: اسلام و جامعهشناسي خانواده
- نویسنده: بستان، حسين. با همكاري محمدعزيز بختياري و حسين شرف‌الدين
- انتشارات/سال: چاپ پنجم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389
